ՋԱՎԱԽՔ

Բովանդակություն

Ականա (Ակն, Ագանա)

Տեղադրություն. գտնվում է Ախալքալաքից ուղիղ գծով 18 կմ հյուսիս, ծ. մ. 1740-1780 մ բարձրության վրա:

Պատմություն. հայտնի է, որ 1595 թ. գյուղն ունեցել է 13 տուն բնակիչ, և հարկվել 10.000 ակչե __11. “გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი”, էջ 194-195: :

Բնակչություն. ներկայիս բնակիչների նախնիները փոխադրվել են Կարնո Բրդոնք __22. Բրդոնքը (այժմ՝ Gülüdere) հայաբնակ գյուղ էր` Կարին (Էրզըրում) քաղաքից 42 կմ արևմուտք: Բրդոնքցիներ էին նաև Ջավախքի Գոմ գյուղում հաստատված բնակիչների մի մասը: գյուղից: 22 տուն բրդոնքցիները սկզբում 2 ամիս ապրել են Սամսարի տարածքում, այնուհետև նրանցից 7-ը հաստատվել է ներկայիս Ականա գյուղի տեղում` հիմք դնելով գյուղի գոյությանը, իսկ 15-ը` փոխադրվել Մեծ Արագյալ:

Վիճակագրություն. գյու­ղում հաս­տատ­վե­լուց ի վեր բնակ­չու­թյունն ա­նընդ­մեջ ա­ճել է, որն ակ­նա­ռու երևում է ստորև բեր­վող ա­ղյու­սա­կից.

Տարեթիվ       տուն    արական     իգական    միասին

1840 __33 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4:                             88                 81                161

1841 __44 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 62-63:                             92                 77                169

1842 __55 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 78-79:                            100                80                180

1844 __66 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 16-17:                            109                92                202

1845 __77 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 71-72:                            110               100               210

1847 __88 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 33-34:                            100               110               210

1849 __99 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 40-41:                            100               115               215

1851 __1010 ՀԱԴ, ֆ. 56, ց. 1, գ. 2596, թ. 29:         22             107               109              216

1853 __1111 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743, թ. 37-38:                          115                126              241

1857 __1212 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 53-54:                          122               120               242

1860 __1313 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 65-66:         30             135               133              268

1861__1414 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 24-25:          33             139               136              275

1862 __1515 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 21-22:         33             143               141              284

1863 __1616 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22:                          147               153               300

1864 __1717 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 8-9:         33             150               163              313

1866 __1818 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74:         40             156               162              318

1867 __1919 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 20-21:                          165               171              336

1868 __2020 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 28:                          168               175              343

1869 __2121 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 10:                          174               181              355

1870 __2222 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 24:                          180               191              371

1871 __2323 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 10-11:                          180               193              373

1872 __2424 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 57-58:                          179               195              374

1873 __2525 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 71-72:                          182               200              382

1874 __2626 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 27-28:                                                                    391

1875 __2727 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 20-21:                                                                    392

1876 __2828 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 30-31:                          202               202              404

1877 __2929 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 29-30:                          185               175              360

1878 __3030 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 218-219:                            191                179                370

1880 __3131 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 88-89:                            202                187                389

1881 __3232 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 97-98:                            202                193                395

1882 __33                            209                201                410

1883 __3434 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 48-49:                            213                210               423      

1884 __3535 «Արձագանք», 1885, No3, էջ 43:            41

1885 __3636 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 14:                            210                206                416

1887 __3737 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 40-41:                            226                222                448

1889 __3838 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 65-66:                            239                233                472

1890 __3939 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 147:                            245                228                473

1891 __4040 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 146:                            244                227                471

1892 __4141 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 118:                            249                229                478

1893 __4242 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 171-172:                            238                227                465

1894 __4343 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 42-43:                            242                233                475

1897 __4444 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 144-145:                            261                251                512

1898 __4545 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 166:                            277                267                544

1899 __4646 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 101-102:                            262                247                509

1900 __4747 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 52:                            269                264                533

1901 __4848 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 68:                            268                270                538

1902 __4949 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 20-21:                            273                276                549

1905 __5050 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 263-264:                            295                291                586

1908 __5151 ՀԱԴ, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 43:            62            314                303                617

1910 __5252 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 135-136:                            318                297                605

1912 __5353 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 18-19:                            337                323                660

1914 __5454 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 887, թ. 2-3: Տե՛ս նաև` “Кавказский календарь на 1915 г.”, էջ 83:            69                                                         639

1916 __5555 ՀԱԴ, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 21-22:                            334                319                653

1918 __5656 ՀԱԴ, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4:            73           282                275                557

1921 __5757 ՀԱԴ, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1:                            60                   50                 110

1968 __5858 ՀՍՀ, հ. 1, էջ 49:                                                                         715

1987 __5959 Ըստ գյուղխորհրդի մատյանների։           134                                                        656

Երկրորդ աշխարհամարտին մասնակցած 133 ականացիներից 50-ը զոհվել է __6060. Դավթյան Ա., Ջավախք, էջ 100: :

Եկեղեցական-ծխական դպրոց. գոյությունը վավերագրերում փաստված է 1865 թ-ից.

տարեթիվ         այլ տեղեկ.                                                ուսուցիչ          աշակերտ

1865 __6161 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 2:                                                                             1                      24

1874 __6262 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 27-28:                                                                             1                      25

1875 __6363 ՀԱԴ, ֆ. 56, ց. 3, գ. 52, թ. 43:    Թո­րոս Ռոս­տո­մյան Աս­լա­նյանց                                           25

1880 __6464 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3872, թ. 88-89:                                                                             1                      26

1881 __6565 ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 97-98:                                                                             1                      30

Սբ. Հրեշտակապետաց եկեղեցի. հիմնադրվել է 1830-ական թվականներին __6666. ՀԱԴ, ֆ. 53, ց. 1, գ. 457, թ. 42-67: : Ի սկզբանե եղել է քարաշեն, փայտածածկ __6767. «Արձագանք», 1885, No 3, էջ 43: : Նույն դրության մեջ է եղել մինչև 1899 թ. դեկտեմբերի 19-ի երկրաշարժը __6868. «Արձագանք», 1885, No 3, էջ 43: , երբ եկեղեցին դարձել է վթարային, իսկ զանգակատունը՝ իսպառ կործանվել __6969. Мушкетов И., Материалы по ахалкалакскому землетрясению 19-ого декабря 1899 г.– “Труды Геологоческаго комитета”, Новая серия, вып 1, СПБ, 1903, с. 23. : 1905 թ. եկեղեցին վերակառուցվել է անմշակ և սրբատաշ (միայն արևմտյան ճակատը) քարով, թվականը փորագրված է մուտքից վեր:

Եկեղեցու հարավային պատի մեջ ագուցված է շուրջբոլորը փշրված քարաբեկոր, որի վրա պահպանվել է նկատելիորեն եղծված վրաց մեսրոպատառ արձանագրություն.

ო(ჳფალ)ო ღ(მერთ)ო ბასილ… | ჰ(ა)კ(ო)ბ აკნელი მ… | მი… | … შ…

Թարգմ. Ո՜վ Տեր Աստված, Բասիլ… Հակոբ Ակնեցի …

Հրատ. ბერძენიშვილი დ., ნარკვევები საქართველოს ის­ტო­რიული გეოგრაფიიდან. ზემო ქართლი — თორი, ჯავა­ხეთი, თბილისი, 1985, էջ 129: ბერძენიშვილი დ., ”ახალქალაქი ჯავახეთისაჲ”, էջ 33: “ჯავახეთი. ისტორიულ-ხუროთმოძღვრული გზამკვლევი”, էջ 81:

Տարընթերցում. Դ. Բերձենիշվիլի՝ առաջին հրատարա­կու­թյան մեջ ընդամենը՝ აკნელი, իսկ երկրորդ հրատարա­կության մեջ՝ ბასილი აკანელი: §ჯავახეთი. ისტორიულ-ხუროთმოძ­ღვ­რუ­ლი გზამკვლევი¦-ում՝ უფალო ღმერთო ბასილი ჰკ (?) ჲ აკნელი მმი ესე შ…:

Ծանոթ. ոճական առանձնահատկությունների հիման վրա արձանագրությունը թվագրվում է Ժ դարով: Դ. Բերձենիշվիլին առաջին հրատարակության առիթով արձանագրությունը թվագրել է Զ-Է դարերով, իսկ երկրորդում ձեռնպահ է մնացել այն ճշգրտորեն թվագրելուց: Ի դեպ, նշված արձանագրության 1997 թ. տեսադաշտից վրիպելու հանգամանքը թույլ է տվել հեղինակին այն ոչնչացված համարել: